COĞRAFYANIN TANIMI, KONUSU VE BÖLÜMLERİ

Coğrafya, geo (yer) ile graphein (tasvir etmek) sözcüklerinin birleşmesinden meydana gelmektedir. Coğrafyanın konusu yeryüzüdür. Coğrafyanın konusu içerisine yaşam içerisinde var olan birçok şey girmektedir. Örneğin çevreyi oluşturan taşküre (litosfer),suküre (hidrosfer), havaküre (atmosfer) ve canlılar küresi (biyosfer) coğrafyanın araştırması kapsamına girmektedir. Coğrafya, insanın yaşadığı doğal çevre ile ilişkilerini konu edinen bir bilimdir. Coğrafyanın tanımı yapılırken en çok yapılan hatalardan biri de coğrafyayı sadece bir dağın yüksekliğini bilmek ya da bir akarsuyun kaç km olduğunu bilmek sanmaktır. Biraz önce yapılan açıklamadan da anlaşılacağına göre doğal ortam ve bu doğal ortamın etkileri önemlidir. Bir coğrafyacı dağların yüksekliğini tam olarak bilmeyebilir ama o dağın tarım, ulaşım, turizm ve nüfuslanma üzerindeki etkilerini çok iyi bilir.

Coğrafya Biliminin İlkeleri:

     Her bilim dalının olduğu gibi coğrafyanın da kendine özgü metot ve ilkeleri bulunmaktadır. Coğrafya bir olayı incelerken ilkelerden yararlanmaktadır. Bu ilkeler şunlardır;

     1.  Nedensellik İlkesi: Coğrafi  olayların araştırılması sırasında olayların nedenleri sorulmakta ve bunlara yanıtlar aranmaktadır. Örneğin Yağmur nasıl yağmaktadır? , Depreme neden olan faktörler nelerdir?

     2.  Dağılış İlkesi: Coğrafi olayların yeryüzündeki dağılımı incelenmektedir. Coğrafyacı bir olayın sadece nedenini araştırmakla kalmaz bu olayın yeryüzü genelinde dağılımını da incelemektedir. Yukarıda sorulan sorulara coğrafyacı şöyle devam eder; Yağmurun ülkemizdeki coğrafi dağılımı nasıldır? Türkiye'de depremler hangi sahalarda daha fazladır ?
Dağılış ilkesi sadece coğrafyaya has bir özelliktir.

     3.  Karşılıklı İlgi İlkesi: Coğrafi olayların birbirleri ile olan bağlantıları da incelenmektedir. Örneğin Yağışın basınçla, sıcaklığın Güneş ışınlarının düşme açısı ile olan ilişkisi ya da Dağlık ve engebelik alanların nüfus ve yerleşme üzerindeki etkileri de incelenmektedir.

Coğrafya Biliminin Yararlandığı Diğer Bilim Dalları :

     1. Astronomi: Uzay bilimi

     2. Jeoloji: Yer Bilimi

     3. Jeofizik: Dünyanın içyapısını inceleyen bilim dalı

     4. Hidroloji: Sular bilimi

     5. Meteoroloji: Atmosfer olaylarını inceleyen bilim dalı

     6. Kartografya: Harita bilimi

     7. Zooloji: Hayvan bilimi

     8. Botanik: Bitki bilimi

     9. Antropoloji: İnsan bilimi

     10.Etnoloji: İnsan ırklarını inceleyen bilim dalı

     11.Sosyoloji: Toplumu inceleyen bilim dalı

     12.Demografi: Nüfus bilimi

Coğrafyanın Bölümleri :

     Coğrafya incelemiş olduğu konuları göre iki bölüme ayrılmaktadır:

     1. Genel Coğrafya              

          A. Fiziki Coğrafya

               a) Jeomorfoloji

               b) Klimatoloji

               c) Biyocoğrafya

               d) Hidrografya

          B. Beşeri Coğrafya

          C. Ekonomik Coğrafya

     2. Yerel Coğrafya                 

        A) Bölge Coğrafyası

        B) Ülke Coğrafyası

        C) Kıta coğrafyası    

1. GENEL COĞRAFYA : Fiziki beşeri ve ekonomik olayların yeryüzünün tamamında ayrı ayrı ele almaktadır. Olayların meydana geliş nedenleri ve dağılışları incelenmektedir. Gözlem ve karşılaştırma  yapılarak olaylar bir sınıflandırmaya çalışmaktadır. Genel coğrafya incelemiş olduğu konular bakımından üç bölüme ayrılmaktadır.    

A) Fiziki Coğrafya : Yüzey şekilleri  başta olmak üzere okyanuslar denizler göller ve akarsular gibi su küreyi oluşturan unsurlar da inceleme alanına girmektedir. Fiziki coğrafya denilince yeryüzünün dış görünümü aklımıza gelmelidir.

     Jeomorfoloji ( Yüzey şekilleri bilimi ) : Yeryüzü şekillerinin oluşumlarını araştırır. Bunları sınıflandırır. Örneğin depremlerin meydana gelmesi gibi. Akarsuların oluşturmuş olduğu şekiller, buzul ve rüzgârların meydana getirdiği yer şekilleri jeomorfolojinin inceleme alanına girmektedir. 

     Klimatoloji ( İklim Bilgisi ) : Yeryüzündeki iklim tiplerini ve bu iklim tiplerinin coğrafi dağılımını incelemektedir. Örnek vermek gerekirse Tropikal iklimi meydana getiren şartlar ve bu iklimin görüldüğü yerler klimatoloji biliminin kapsamı alanına girmektedir.

     Biyocoğrafya ( Canlılar coğrafyası ) : İnsan hariç yeryüzündeki diğer canlıların ( hayvan ve bitki) coğrafi dağılışını ve bu dağılışı etkileyen fiziki şartları incelemektedir. Örneğin küçükbaş hayvanların dağılım alanları ve bu dağılımda etkili olan iklim koşulları ve yer şekillerinin etkisi biyocoğrafyanın konusudur.

     Hidrografya ( sular coğrafyası ) : Denizler, göller, akarsular ile yeraltı sularının özelliklerini inceler dağılışlarını açıklar. 

B) Beşeri Coğrafya : Yeryüzündeki insan topluluklarının doğal ortamla olan ilişkilerini incelemektedir.     
İnsanlara ait tüm özellikler beşeri coğrafyanın konusu içerisinde yer almaktadır. Örneğin İnsanların sayısı, yıldan yıla değişimi bu değişimde etkili olan faktörler, İnsanların yaş cinsiyet, medeni durum, çalışma koşulları, eğitim seviyesi gibi özellikleri beşeri coğrafyanın kapsamı içerisinde yer almaktadır. 

C) Ekonomik Coğrafya : İnsanların yapmış olduğu faaliyetler ekonomik coğrafyanın kapsamı içerisinde yer almaktadır. Tarımı etkileyen şartlar, tarım ürünlerinin yetişme şartları, tarım ürünlerinin coğrafi dağılışı yine aynı sanayi, ulaşım, ticaret ve turizmi etkileyen olaylar da ekonomik coğrafyanın kapsamı içerisinde yer almaktadır. 

2. YEREL COĞRAFYA : Genel coğrafyanın incelemiş olduğu tüm konular yerel coğrafyanın konuları arasında yer almaktadır. Ancak yerel coğrafya olayları incelerken bir sınır belirtmektedir ve olayları daha dar bir çerçeve de incelemektedir. Örneğin rüzgâr oluşumuna neden olan faktörler genel coğrafyanın klimatoloji biliminin kapsamı içerisindedir. Ancak Türkiye'de etkili olan rüzgârlar yerel rüzgarlar yerel coğrafyanın konusuna girer. 

                                                                                                                             Hazırlayan :

                                                                           Fatma Uzunkaya, Cemil Ensari, Pınar Güneş
                                                                                                  Coğrafya Öğretmenleri

 Sayfa  1  2  3